Հին Հունաստան և Հռոմ

Կրետե-միկենյան քաղաքակրթությունը։ Էգեյան ծովի ավազանում քաղաքակրթության ձևավորման վրա ազդում էր Բալկանյան թերակղզու հարավային տարածքի կտրտվածությունը՝ խոչընդոտելով տարբեր շրջանների միջև կայուն հարաբերություններին։ Յուրաքանչյուր շրջան զարգանում էր ինքնուրույն, որն էլ պայմանավորեց հունական աշխարհի քաղաքական մասնատվածությունը։

Հունաստանում առաջին պետությունները ձևավորվեցին Ք․ա․ 2-րդ հազարամյակում։ Հազարամյակի սկզբին Կրետե կղզում առաջ եկան մի շարք մանր պետականություններ, որոնք հետո միավորվեցին մեկ պետության մեջ՝ Կնոսոս քաղաքի գլխավորությամբ։ Բնակավայրերը հաղորդակցվում էին բարեկարգ ճանապարհներով, քաղաքները չունեին պարիսպներ, այսինքն՝ չկար ներքին կամ արտաքին սպառնալիք։

Հունական առասպելներում որպես Կրետեի արքա հիշատակվող Մինոսն իր խոշոր ռազմական նավատորմի օգնությամբ տիրել էր Էգեյան ծովին։ Հույները նրա իշխանությունը անվանում էին ծովատիրություն՝ թալասսոկրատիա։ Կրետեի արքան ուներ անսահմանափակ իշխանություն ու միաժամանակ պետության աշխարհիկ ու հոգևոր գերագույն ղեկավարն էր։ Արքայական իշխանության այս տեսակն անվանում են աստվածապետական՝ թեոկրատական։

Կրետեի պետությունը անկում ապրեց Ք․ա․ 15-րդ դարում՝ Սանտորինի կղզում տեղի ունեցած հրաբխի ժայթքման հետևանքով։ Այսուհետև Կրետեն թուլացավ ու շուտով նվաճվեց մայրցամաքային Հունաստանից եկած աքայացիների կողմից։

Մայրցամաքային Հունաստանում առաջին պետականությունները ստեղծեցին աքայացիները՝ Ք․ա․ 18-17-րդ դդ․։ Նրանք ստեղծեցին բազմաթիվ պետություններ, որոնցից աչքի էին ընկնում Միկենքը, Պիլոսը, Տիրինթոսը։ Աքայացիների բնակավայրերն արդեն ամրացված էին հզոր կիկլոպյան պարիսպներով։

Միկենյան դարաշրջանում գոյություն ունեին տասնյակ հունական պետություններ, որոնց միջև հաճախ էին պատերազմներ ծագում տարածքի կամ ռազմավարի համար։ Միայն արտաքին աշխարհ արշավելու ժամանակ էին նրանք դաշինքներ կնքում։ Այդպիսին էր նաև Տրոյական պատերազմը։

Միկենյան պետությունները միայն ռազմական առումով չէ, որ ուժեղ էին։ Նրանք ստեղծեցին կենտրոնացված կառավարման համակարգ, զարգացած գյուղատնտեսություն, արհեստագործություն և միջազգային առևտրական ցանց։ Միկենցիներն ակտիվորեն մասնակցում էին Առաջավոր Ասիայի քաղաքական և տնտեսական կյանքին։ Նրանց արհեստագործական արտադրանքը լայն սպառում ուներ Արևելյան Միջերկրականում։ Արևելքի երկրներում միկենցիները հիմնում էին գաղութներ, որոնց միջոցով իրականացվում էր արտաքին առևտուրը։ Միկենյան քաղաքակրթության զարգացման բարձր մակարդակի վկայությունն է Կրետեում ստեղծված պատկերային գիրը։

Սակայն այդ քաղաքակրթությունը անկում ապրեց Ք․ա․ 12-րդ դարում։ Կլիմայի տաքացման հետևանքով սկսված ճգնաժամի փուլում միկենյան պետությունների բնակչության մեծ մասը հեռացավ երկրից։

Իտալիայի ժողովորդները․ էտրոսկներ։ Ապենինյան թերակղզին, շնորհիվ մերձարևադարձային կլիմայի և բերրի հողերի, պարբերաբար բնակեցվում էր տարբեր ժողովուրդներով։

Դրանց մի մասին միայն անվանումներն են պահպանվել։ Դրանցից են լիգուրները, սարդերը, կորսերը և այլն։ Ք․ա․ 2-րդ հազարամյակի վերջերին եկան իտալական ցեղերը, որոնցից լատինները հաստատվեցին Կենտրոնական Իտալիայում։ Նրանց անունով էլ կոչվեց Լացիում մարզը՝ Հռոմ կենտրոնով։ Նույն ժամանակներում Փոքր Ասիայից Իտալիա եկան էտրուսկները և զբաղեցրին Կենտրոնական Իտալիան։ Այս շրջանւ ստացավ Էտրուրիա անվանումը։ Իտալիայի բնակչության շարքում մեխ էր հույների դերը, որոնք այստեղ եկան Ք․ա․ 8-6-րդ դդ․՝ հիմնելով տասնյակ գաղութներ։ Դրանցից աչքի էին ընկնում Կապուան, Նեապոլիսը, Սիրակուզան և այլք։

Էտրուսկները Կենտրոնական Իտալիայում հիմնեցին բազմաթիվ քաղաքներ, որոնք միավորված էին տարբեր միություններում։ Քաղաքներից առանձնանում էին Վեյքը, Պերուզիան, Տարքվինիումը և այլն։

Բարձր կազմակերպվածության, ռազմական և հատկապես ծովագնացության բնագավառներում ունեցած հմտությունների շնորհիվ էտրուսկյան քաղաքները մեծ ազդեցություն ձեռք բերեցին։ Էտրուսկները Իտալիայի հունական գաղութներին համարում էին իրենց տնտեսական մրցակիցները, այդ իսկ պատճառով նրանք սկսեցին ծավալել գաղութացման քաղաքականություն։

Էտրուսկների և հույների մրցակցությունը հանգեցրեց ռազմական բախման։ Ք․ա․ 535 թ․ Կորսիկայի մոտ էտրուսկյան-կարթագենյան միացյալ նավատորմը պարտության մատնեց հույներին։ Սակայն հետագայում էտրուսկները պարտվեցին։ Նրանք կորցրին նաև Իտալիայի հյուսիսը, որտեղ հաստատվեցին գալլերը։

Էտրուսկները հայտնի էին որպես հմուտ քաղաքաշինարարներ։ Քաղաքները կառուցվում էին միասնական հատակագծով։ Ապագա քաղաքի տարածքի սահմանները գութանով փորում էին, այնուհետև սկսում էին կառուցել պարիսպներ և վարչական շենքեր։

Էտրուսկները երկրպագում էին բազմաթիվ աստվածների՝ Վերտումնումի գլխավորությամբ։ Աստվածների կամքը մարդկանց հասցնելու համար տաճարներում քրմերը հետազոտում էին թռչունների և կենդանիների ներքին օրգանները և կատարում գուշակություններ։ Հետագայում այդ սովորությը տարածվեց հռոմեացիների մոտ։

Էտրուսկները խոր հետք են թողել հետագայի Հռոեմական պետության քաղաքական և հոգևոր-մշակութային զարգացման վրա։ Մասնավորապես, լատինական այբուբենի հիմքում ընկած է էտրուսկյան գիր։

Les exercices

1. Faux
2. Faux
3. Vrai
4. Vrai

1. Un litre d’eau
2. Un kilo du
3. Une bouteille d’huile
4. Beaucoup du oignons
5. Une livre de abricots
6. Un paquet de sucre

1. (a) des fraises
2. (b) une carotte
3. (b) un poireau
4. (b) un citron
5. (b) un poivron
6. (a) des cerises
7. (b) un oignon
8. (a) une poire
9. (b) un chou-fleur

-Bonjour, monsieur, vous desirez?

-Bonjour, je voudrais deux poivrons et un kilo de cerises, s’il vous plaît.

-Viola, et avec ceci?

-Je vais prendre aussi six pommes et une livre de haricots verts.

-Voilà. Ce sera tout?

-Non, je voudrais aussi douze tamates.

1. c
2. b
3. a
4. d